FemFM - Vrouwen in de media

Dit is een gastbijdrage van de supercoole Dan Hassler-Forest van de Universiteit Utrecht.

Begin december 2023, in de aanloop naar het jaarlijkse nationale ritueel van de Top 2000, haalde muziekliefhebber Maaike Langendoen de media met haar initiatief “Show Her Love.” De Haagse Top 2000-fan luisterde al jaren trouw naar deze “Lijst der Lijsten,” maar stoorde zich daarbij steeds meer aan de onevenredige verdeling tussen mannelijke en vrouwelijke artiesten. Van de 2000 liedjes in de lijst wordt namelijk minder dan 20 procent gezongen door vrouwen, terwijl er in bovenste honderd een erbarmelijke zes nummers van vrouwen zijn. De actie “Show Her Love” was een poging om dit recht te trekken door aandacht te vragen voor deze vorm van ongelijkheid.

Helaas is dit schrijnende gebrek eerder regel dan uitzondering als het gaat om de zichtbaarheid van vrouwen in de media. Film, televisie, radio, muziek, en games zijn media-industrieën waar mannen het altijd voor het zeggen hebben gehad. Dat geldt uiteraard ook voor de meeste andere sectoren in een maatschappij die voortkomt uit een patriarchale traditie – maar in de media vertaalt dit zich ook door naar een systematische ongelijkheid op het gebied van representatie. Verreweg de meeste Hollywood-films werden geproduceerd, geschreven en geregisseerd door mannen: afgelopen jaar was Greta Gerwigs Barbie dan wel de meest succesvolle film, maar minder dan 15 procent van de films werden door vrouwen geregisseerd. Dit is weliswaar een vooruitgang ten opzichte van de erbarmelijke situatie voorheen, toen het decennialang nooit boven de 10 procent is gekomen.

Maar deze ongelijkheid achter de schermen houdt ook verteltradities in stand waarin de ervaringen van mannen meer belang lijken te hebben dan die van vrouwen. De beroemde “Bechdel Test” is een speelse manier om dit scherper te zien. Om voor deze test te slagen, moet een film twee of meer vrouwelijke personages (met namen!) bevatten die niet alleen met elkaar praten, maar die ook nog een gesprek voeren over iets anders dan een man. Het is schrikbarend hoe weinig films deze test doorstaan – zelfs in genres die vaak als “vrouwelijk” worden getypeerd, zoals de romantische komedie.

De maatschappelijke discussie hierover is de laatste jaren weer opgelaaid: de #MeToo-hashtag maakte zichtbaar hoe groot het probleem wereldwijd nog steeds is, publieke figuren als Harvey Weinstein en Bill Cosby werden na lange carrières vol seksueel misbruik alsnog berecht, en in Nederland zorgde de onthullingen van seksueel overschrijdend gedrag bij het tv-programma The Voice voor een schokgolf die de hele media-industrie op haar grondvesten deed schudden. We zien in navolging daarop dus wel degelijk positieve veranderingen.

Maar deze veranderingen gaan nog steeds langzaam, en worden daarnaast door andere partijen actief tegengewerkt. Het debat over mediarepresentatie en sociale gelijkheid wordt zowel in de politiek als in de media vaak gedomineerd door ultra-conservatieve en rechts-populistische opiniemakers die elke progressieve beweging als “woke” aanduiden, en daarmee als bedreiging van vertrouwde tradities. In deze context, waar de populariteit van anti-feministen als Ben Shapiro, Jordan Peterson en Andrew Tate een groeiend aantal tienerjongens in zijn greep houdt, laten recente onderzoeken dan ook zien dat jonge vrouwen steeds progressiever worden, terwijl jonge mannen juist steeds vaker een conservatief wereldbeeld uitdragen.

De feministische strijd voor gelijkwaardigheid, zowel in de media als daarbuiten, is daarom nog lang geen gelopen race. Het is en blijft een strijd waarbij die media niet alleen reflectie zijn de huidige stand van zaken, maar ook een centrale arena waar de belangen die hierin op het spel staan invulling en resonantie krijgen.